Mae diffygion sylweddol o ran rheolaeth ariannol a threfniadau llywodraethu mewnol mewn pedwar cyngor wedi arwain at wariant anghyfreithlon yn un o'r cynghorau, o dros £86,000, a chostau archwilio uwch, yn ôl adroddiadau er budd y cyhoedd a gyhoeddwyd heddiw gan Archwilydd Cyffredinol Cymru.

Mae gwendidau systemig o ran llywodraethu a rheolaeth fewnol yng Nghyngor Cymuned Llanarmon. Canfu ein harchwiliad fod y Cyngor wedi gweithredu'n anghyfreithlon wrth benodi ei Glerc/Swyddog Ariannol Cyfrifol, cyfethol aelodau, dyfarnu grantiau a chontractio ar gyfer cyflenwi gwasanaethau. Gwnaethom nodi hefyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â gofynion deddfwriaethol amrywiol gan gynnwys y rhai sy'n ymwneud â pharatoi, cymeradwyo a chyflwyno ei gyfrifon blynyddol ar gyfer yr archwiliad.

Yn ystod 2018, roedd y ffaith bod perthynas yr aelodau a’i gilydd wedi chwerwi yng Nghyngor Cymuned Magwyr a Gwndy effeithio ar sut yr oedd yn gweithredu ei fusnes, ym maes gwneud penderfyniadau, rheolaeth ariannol a rheolaeth fewnol. Methodd y Cyngor â dilyn ei reolau gwasanaethau caffael mewnol ei hun gan arwain at wariant anghyfreithlon o dros £62,793, ac mae ei brosesau ar gyfer penodi staff yn wael gan arwain at wariant anghyfreithlon o £22,337.

Er bod y gofynion ar gyfer y cyfrifon blynyddol a'r archwiliad yr un fath ar gyfer pob cyngor cymuned ledled Cymru, mae Cyngor Cymuned Llanpumsaint wedi methu â chyflwyno cyfrifon blynyddol i'w harchwilio. Mae'r diffyg cydymffurfio hwn yn cynnwys Clerc y Cyngor yn gwrthod cyflawni ei gyfrifoldebau a rhwystro'r broses archwilio. O ganlyniad, mae cost yr archwiliad wedi cynyddu'n sylweddol.

Mae gan Gyngor Cymuned Sili a Larnog hanes hir o wrthdaro rhwng aelodau ac mae'n ymddangos ei fod bellach yn gamweithredol. Yn ystod 2018-19, methodd y Cyngor â chymryd camau digonol i fodloni ei hun bod ei drefniadau llywodraethu yn effeithiol.

Mae'r adroddiadau'n gwneud nifer o argymhellion i'r cynghorau, gan gynnwys adolygu:

• Rheoliadau ariannol
• Trefniadau llywodraethu
• Recriwtio a chyflogaeth
• Ymddygiad aelodau
• Cydnabyddiaeth ariannol annibynnol
• Datgelu taliadau